ص:2

آیت الله سیدحسن فقیه امامی (مجموعه حیات نیکان جلد 15)

کد: 1657

نویسنده: سید سعید هاشمی

ناظر محتوایی: سعید عباس زاده

تهیه کننده و ناشر: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

ویراستار: منیره ماشااللهی

طراح جلد: مسعود نجابتی

نوبت چاپ: اول / 1389

شمارگان: 1500

بها: 6500 ریال

حق چاپ برای ناشر محفوظ است

نشانی: قم، بلوار امین، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما

تلفن: 2919670 _ 0251 دورنگار : 2915510

تهران: خیابان جام جم، ساختمان شهید رهبر، طبقه زیرزمین

تلفن: 22014738 _ 021 نمابر: 22164997

دفتر خراسان: مشهد _ خیابان امام خمینی=، انتهای باغ ملی، ساختمان صبا، طبقه سوم

تلفن: 2215108 _ 0511 نمابر: 2215106

info@irc.ir www.irc.ir

شابک: 7-118-514-964-978 / ISBN: 978-964-514-118-7

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

داخل حیاط اذان می گفت. اذانش که تمام شد، قابله با خوشحالی از اتاق بیرون آمد و داد زد: آقا! آقا مژدگانی بده پسر است؛ یه پسر سالم سالم. با شنیدن این حرف، همان جا به سجده رفت و خدا را شکر کرد. پس از بازگشتش از مکه، این دومین پسری بود که خدا به او می داد. نمی دانست از شادی بخندد یا از شوق استجابت دعایش، گریه کند.

قابله پرسید: آقا! اسمش را چه می گذارید؟ آقا لبخندی زد و گفت: حسن.

ص:7

بخواند، دیپلمش را می گیرد. آن گاه بخت یارش می شود و می تواند در اداره های دولتی استخدام شود. شما خوب می دانید که آدم تحصیل کرده در این مملکت کم است. دولت به نیروهای دیپلمه نیاز دارد.

آقا گفت: من که حرفی ندارم. خودم هم دوست دارم، بچه هایم علوم روز را فرا بگیرند، ولی دبیرستان این شهر فقط تا کلاس دوم دارد و درست نیست این بچه تا افتتاح سال سوم سرگردان و بی کار باشد. معلوم نیست کلاس سوم دبیرستان چه وقت افتتاح شود؛ یک سال یا ده سال بعد. تا اینجا هم که خوانده، کلی با مسائل روز آشنا شده است. حوزه هم بد نیست؛ دانش پرور است؛ دانشمندپرور است. فرزند اولم نیز که به حوزه رفته، راضی است. مرد چای دومش را تا نیمه سر کشید و گفت: فکر نمی کنید یک طلبه برای این خانه کافی باشد؟

آقا با خنده گفت: هیچ گاه طلبه و محصل و دانشمند به حد کفایت نمی رسد. هرچه درس خوانده در این مملکت بیشتر باشد، بهتر است. خوب نیست بچه بی کار بماند به امید افتتاح کلاس سوم. دوست دارم طلبه شود. بعدها هم می تواند دبیرستان را ادامه دهد. ما هم که طلبگی توی خونمان است، نسل در نسل طلبه بودیم. با آن بیگانه نیستیم. حتماً حسن می تواند خودش را با اوضاع جدید وفق بدهد.

٭٭٭

به این ترتیب، حسن به حوزه رفت. وی با حوزه ناآشنا نبود. پدرش سال ها بود در حوزه درس می خواند. و برادرش از کودکی به حوزه رفته بود. او نیز در کودکی گاهی با پدر یا برادر به مدارس علمی می رفت و با دوستان پدر و برادر آشنا می شد. استادها نیز او را می شناختند، دوستش داشتند و به وی احترام می گذاشتند. این احترام، هم به خاطر پدرش بود که نزد استادها شناخته شده و

ص:8

سرشناس بود و هم به خاطر هوش سرشار حسن و علاقه ای بود که به درس های حوزه نشان می داد و همیشه از دیگر شاگردها جلوتر بود، به گونه ای که گاهی دیگر طلبه ها و هم دوره ای هایش از او می خواستند درس جدید را برای آنها شرح دهد.

حسن به تدریس علاقه مند بود و آرزو داشت روزی مدرّس شود و بتواند به شاگردان درس بیاموزد. ازاین رو، هرکس از او کمک درسی می خواست، دست رد به سینه اش نمی زد. اغلب، طلبه ها صبح ها یا عصرها، هنگام فراغت از درس استاد، زیر سایه درختی می نشستند و سید حسن برایشان درس را بازگو می کرد. کم کم طلبه های بیشتری دورش را گرفتند. هم تدریسش خوب بود و هم اخلاقش. هیچ گاه عصبانی نمی شد و با حوصله درس را شرح می داد. وی پرسش ها را با دقت می شنید و به آنها پاسخ می داد و گاهی شیوه های جالبی در تدریس به کار می برد.

٭٭٭

سید حسن، درس را به خوبی شرح می داد و شاگرد جدید با دقت گوش می کرد. حرف های سید حسن که تمام شد، شاگرد با نگاهی مبهم به سید حسن چشم دوخت. سید حسن فهمید وی درس را متوجه نشده است. بنابراین، نفسی تازه کرد و دوباره درس را از اول گفت. وقتی درس تمام شد، از شاگرد پرسید: درس را خوب فهمیدی؟ شاگرد با قیافه ای غمگین گفت: یک چیزهایی فهمیدم. سید حسن گفت: حالا بگو چند تا فعل داریم؟! شاگرد کمی فکر کرد و بعد با انگشتش شمرد: ثلاثی، رباعی، مجرد، مزید، معتل و صحیح؛ شش تا.

ص:9

سید حسن گفت: آقاجان! چرا دقت نمی کنی و دوباره درس را توضیح داد. سپس پرسش خود را تکرار کرد، ولی شاگرد مانند قبل پاسخ داد. سید حسن با درماندگی به اطراف نگاهی کرد. قطعه چوبی را دید، بلند شد، آن را برداشت و دوباره سر جایش نشست. سپس گفت: فرض کن این قطعه چوب، فعل است! بعد قطعه چوب را از وسط به دو نیم کرد و گفت: حالا این فعل تبدیل شد به ثلاثی و رباعی. آن گاه هر یک از قطعه ها را دوباره به دو نیم کرد و گفت: ثلاثی به مزید و مجرد تقسیم می شود، رباعی هم همین طور. سپس دوباره چهار قطعه چوب را به دو نیم کرد و گفت: هر کدام از اینها به معتل و صحیح تقسیم می شوند. حالا قطعه چوب ها را بشمار!

شاگرد چوب ها را شمرد، هشت تا بودند. لبخند زد. سید حسن وقتی آثار رضایت را در چهره شاگردش دید، نفسی تازه کرد و خندید.

٭٭٭

مسجد شلوغ بود. پدر روی منبر نشسته بود و صحبت می کرد. سید حسن به منبر نگاه کرد و با خود گفت: یعنی می شود من هم روزی روی این منبر بنشینم! سپس به جمعیتی نگریست که محو سخنان پدرش شده بودند.

پدر از آرزوی سید حسن خبر داشت، ولی معتقد بود منبر رفتن برای سید حسن زود است. بنابراین، به وی گفت: پسرم! هر چیزی وقتی دارد. منبر رفتن هم وقت خاصی دارد. برای اینکه منبر رفتن را بیاموزی، بهتر است از مسئله گفتن شروع کنی! پیش از منبر رفتن من، تو بلند شو و چند مسئله برای مردم توضیح بده!

ص:10

فردا شب، سید حسن زودتر از پدر بلند شد و با نام خدا شروع کرد به توضیح چند مسئله. وقتی به مسئله خون رسید، گفت: اگر جایی از بدن انسان خون آمده باشد و آن قسمت، از اعضای وضو نباشد، اگر کمتر از گودی کف دست باشد، نماز انسان قبول است. ناگهان پدر از کنار محراب فریاد زد: گودی کف دست نه، دو ریالی؛ باید کمتر از دو ریالی باشد. مسجد دور سر سید حسن چرخید و با خود گفت: چرا پدر جلوی این همه آدم این کار را کرد. وقتی به خانه رفتند، به پدر اعتراض کرد و گفت: آقا! در تفسیر المیزان نوشته به اندازه گودی کف دست!

پدر خندید و گفت: خواستم حواست جمع باشد. در مسئله گفتن باید همیشه جانب احتیاط را رعایت کنی! گودی کف دست مبهم است، اما دو ریالی مشخص است و مردم آن را بهتر می فهمند.

ص:11

٭٭٭

سید حسن با مدیر مدرسه بحث می کرد و مدیر مدرسه می خواست او را قانع کند که چاره ای نیست و باید با همین مدرسه کوچک و قدیمی بسازند. سید حسن گفت: حاج آقا! این مدرسه قدیمی است. حجره هایش کوچک است. همین امسال شما سی تا طلبه جدید به این مدرسه آورده اید. طلبه ها اینجا در عذاب هستند. یک فکری بکنید!

مدیر دستی به محاسنش کشید و گفت: چه کار می توانم بکنم پسرم؟! می بینی که دستمان بسته است. گسترش مدرسه که دست ما نیست، باید دولت اجازه بدهد، پول باشد. تازه این وقت سال که طلبه ها اینجا مشغول درس خواندن هستند که نمی شود چند کارگر با بیل و کلنگ بفرستیم وسط مدرسه. سید حسن گفت: من یک فکر تازه دارم. اجازه بدهید ما مدرسه ذوالفقار را تعمیر کنیم! آنجا خالی است و سال هاست بدون استفاده افتاده است. مدیر گفت: پسرم! میراث فرهنگی آن مدرسه را جزو آثار خودش می داند. الان هم شده انباری چند کاسب. نمی توانی با آنها کنار بیایی. چند سال پیش هم آیت الله کرمانی خواستند آنجا را بازسازی کنند، ولی با فوت ایشان همه برنامه ها متوقف شد. سید حسن به مدیر گفت: شما موافقت بفرمایید، ان شاءالله همه چیز درست می شود!

٭٭٭

سید حسن با دیگر طلبه ها دست به دست هم دادند و موافقت میراث فرهنگی را گرفتند. با کاسب ها هم صحبت کردند و آنها محل انباری شان را تغییر دادند. فقط مانده بود پول؛ یعنی مهم ترین مسئله. روزی در حال قدم زدن در حیاط مدرسه بود که غریبه ای سر رسید و گفت: آقا سید! یک استخاره

ص:12

می خواستم. سید حسن قرآن کوچکش را از جیبش درآورد، استخاره کرد و گفت: خوب است ا ن شاءالله!

غریبه لبخندی زد و گفت: ظاهراً دارید مدرسه را تعمیر می کنید؟! سید حسن گفت: بله، ولی دست از کار کشیده ایم. مشکل مالی داریم.

غریبه با همان لبخندش گفت: من دیشب خواب دیدم که آمدم خدمت شما و نه هزار تومان تقدیمتان کردم تا تعمیرات مدرسه را ادامه دهید. سپس دست در جیبش کرد و یک چک به مبلغ نه هزار تومان به سید حسن داد و گفت بفرمایید، تعمیرات را ادامه بدهید!

٭٭٭

نه هزار تومان بخشی از کارها را پیش برد ولی خیلی زود تمام شد و کار ساخت مدرسه باز هم نیمه کاره ماند. روزی سید حسن در حیاط مدرسه ایستاده بود و داشت سفیدکاری یکی از حجره ها را نگاه می کرد که یکی از کاسب های همسایه مدرسه از وضوخانه مدرسه بیرون آمد. سید حسن را دید و به او سلام کرد. سید حسن جواب سلامش را داد. کاسب پرسید: آقا سید! پس چرا این بنایی تمام نمی شود؟ سید گفت: والله حاجی پول می خواهیم! دست و بالمان بسته است. مرد پرسید: چقدر می خواهید؟ سید گفت: خیلی حاجی! خیلی! مرد همسایه گفت: شما کارتان نباشد، کار کنید، پنج شنبه به پنج شنبه فاکتور بیاورید و پول بگیرید! سید حسن لبخندی زد. گویا خدا می خواست هر طور که شده، مدرسه تعمیر شود و طلبه های جدید از بلاتکلیفی دربیایند.

ص:13

ص:14

لبخندی بود. گاهی اوقات نیز اختلافاتشان را برای حل و فصل، پیش سید حسن می آوردند.

سید حسن در 25 سالگی ازدواج کرد. همسرش که از خانواده آیت الله مظاهری بود، خیلی زود خودش را با رفتار و زندگی سید حسن وفق داد. سید حسن همیشه همسرش را به قناعت دعوت می کرد و می گفت: «زندگی طلبگی یک زندگی ساده است، باید ساده باشد تا بتواند به درسش برسد. اگر همسر طلبه ای خواسته های بزرگ و دور و دراز داشته باشد، آن طلبه باید از درسش بزند و به هزار در بزند تا خواسته همسرش را برآورده کند».

ص:15

ص:16

مدرسه و مسجد از نیازهای جبهه و رزمنده ها برای مردم سخن گفت. کم کم وسایل فراهم آمد. نخست، ماشین هایی خریداری شد تا به قرارگاهی که سید حسن رفته بود، فرستاده شود و حمل و نقل آب آشامیدنی آسان صورت گیرد.

سپس دیگر وسایل مورد نیاز رزمندگان، حتی تانک هم تهیه کردند، ولی همه وسایل مورد نیاز جبهه را نمی شد در اصفهان تهیه کرد. ازاین رو، سید حسن رهسپار سفر شد. نخست به شیراز رفت و در این شهر مردم را از نیاز جبهه ها آگاه کرد و سپس به اهواز رفت تا بار دیگر از جبهه ها بازدیدی داشته باشد.

ص:17

حسن می خواست به شهرش باز گردد، اهالی روستا پولی را که جمع کرده بودند، به او دادند. سید هم همه آن پول ها را به معماری داد تا حمام بسازد.

در روستایی دیگر، سید حسن وقتی دید روی رودخانه کنار روستا پلی نیست و عبور و مرور از آن رودخانه برای مردم مشکل است، بالای منبر از کمک های اجتماعی و اتحاد و آبادانی صحبت کرد. سخنان سید حسن مردم را به آباد کردن روستا تشویق کرد. پولی جمع کردند و سید حسن به چند نفر اهل فن سفارش کرد زودتر پلی بر روی رودخانه بسازند. علاقه سید حسن به آبادانی و شرکت در فعالیت های اجتماعی، موجب شد او در اصفهان نیز صندوق قرض الحسنه بنا کند و چند مسجد و مدرسه بسازد.

٭٭٭

علاقه و تلاش سید حسن برای مدرسه سازی، موجب شده بود، طلاب مجرد با خیال راحت در حجره ها زندگی کنند و درس بخوانند، ولی طلبه های متأهل نمی توانستند در حجزه بمانند. ازاین رو، سید حسن به فکر ساختن آپارتمان هایی برای آنها افتاد تا آنان نیز خیالشان از مسکن راحت باشد و بی هیچ نگرانی درس بخوانند.

٭٭٭

انحراف ها و جنگ فکری، جامعه را فرا گرفته بود. نخستین خطر تهدید کننده افکار، فعالیت کمونیست ها بود. فعالیت های گسترده کمونیست ها سید حسن را به مقابله واداشت، به گونه ای که مطالعاتش را افزایش داد و درباره کتاب ها و مکتب های گوناگون فکری تحقیق کرد. سپس با هم فکر های روحانی خویش آشنا شد؛ روحانیانی که به خطر انحراف های فکری پی برده بودند و می خواستند با آن مقابله کنند. سید حسن با آنان متحد شد و تصمیم گرفتند

ص:18

مرکزی برای پاسخ گویی به شبهات و هدایت جوانان تأسیس کنند و پیشنهاد شد به نام چهارده معصوم، چهارده مؤسسه بسازند. نخستین مؤسسه را کنار مسجد سید بنا کردند و آن را مؤسسه احمدیه نامیدند. سپس به سید حسن پیشنهاد کردند عصرهای جمعه، به آنجا برود و به پرسش ها و شبهات جوانان پاسخ دهد. سید حسن پذیرفت. عصرهای جمعه جمعیت بسیاری به مرکز می آمدند. و سید حسن با استفاده از آیات و روایات به پرسش های آنان پاسخ می داد.

سید حسن و هم فکرهای او چهار سال این کار را ادامه دادند و در این مدت، با شبهه ها و پرسش هایی که ذهن جوانان را درگیر کرده بود، آشنا شدند. این سؤال ها و شبهه ها سید حسن و دوستانش را به این فکر انداخت درسی به نام اصول عقاید، در برنامه درسی طلبه ها بگنجانند. آنها در این درس، شبهه ها را مطرح می کردند و به آنها پاسخ می گفتند تا اگر طلبه ای به تبلیغ رفت، بتواند در این زمینه به پرسش های مردم پاسخ گوید.

٭٭٭

سید حسن، شنیده بود آن طلبه گاهی در منبرهایش افکار بهاییت را تبلیغ می کند. پدرش نیز پای منبر او نمی رفت و حتی سید حسن را از رفتن پای منبر او نهی کرده بود، ولی سید می خواست با او و افکارش آشنا شود. چند جلسه که به پای منبر او رفت، به درستی حرف پدرش پی برد. وی مسائل انحراف آمیز بسیاری را در منبرش مطرح می کرد. جمعیت فراوانی نیز پای منبرش می آمدند. سید نخست، با خود گفت: بهتر است بروم و مسائل انحرافی اش را به او گوشزد کنم، ولی بعد اندیشید ممکن است این مسائل را

ص:19

انکار کند و با خود گفت: من حرف های او را فقط شنیده ام. شنیده هم باد هواست، نمی شود روی آن تکیه کرد. بنابراین، نزد یکی از دوستان آن طلبه رفت و از وی پرسید: ببخشید! از سخنرانی های آقا نوار هم دارید؟ می خواهم گوش کنم. دوست آن طلبه، خوشحال از اینکه فردی دیگر جذب آقا و سخنانش شده است، گفت: فردا شب تشریف بیاورید! من تا فردا شب نوارهای آقا را آماده می کنم.

شب بعد سید حسن آمد و دویست نوار تحویل گرفت و ماه ها نوارها را گوش داد و مسائل انحرافی اش را یادداشت کرد. پس از چند ماه به سراغ منبری رفت و گفت: من در سخنان شما مسائل انحرافی زیادی پیدا کردم. منبری خندید و گفت: اگر می شود آنها را به من بگویید! البته باید اثبات هم بکنید. سید حسن گفت: من نکته های انحرافی سخنان شما را اثبات می کنم، به شرطی که ده پانزده نفر از اشخاص مورد اعتماد من در این جلسه حضور داشته باشند. با این حرف سید حسن، خنده بر لبان منبری خشک شد.

مدتی بعد جلسه برگزار شد. سید حسن نکته های انحرافی را یکی یکی بیان کرد. وقتی حرف هایش تمام شد، همه به مرد منبری نگریستند. صورتش سرخ شده و عرق بر پیشانی اش نشسته بود.

ص:20

سید حسن بود و وی در مدرسه به تبلیغ آموزه های دینی و اهداف انقلابی می پرداخت. ازاین رو، مجبور بود با احتیاط بسیاری فعالیت کند. با نفوذ فرهنگ انقلاب در مدرسه، طلبه ها وارد فعالیت های مبارزاتی شدند و در ایام انقلاب چند نفر از طلبه های مدرسه شهید شدند. پس از انقلاب و در جنگ تحمیلی نیز شهدای مدرسه بیشتر و بیشتر شدند و به پیشنهاد سید حسن، عکس و زندگی نامه شهدای مدرسه در دو مجلد چاپ شد.

سید حسن برای معرفی امام به طلبه ها برنامه های گوناگونی داشت. یکی از این برنامه ها تدریس رساله عملیه امام بود. وی نخستین کسی بود که رساله امام را برای تدریس به مدرسه برد. این کار فقط به دوران پیش از انقلاب ختم نشد و پس از انقلاب نیز ادامه یافت. سید حسن معتقد بود اگرچه انقلاب پیروز شده و امام سکان رهبری را به دست گرفته بود، هنوز برای مردم شناخته نشده بود. بنابراین، می کوشید همه جنبه های شخصیتی امام را به مردم معرفی کند.

با شروع جنگ تحمیلی، فوج آوارگان به اصفهان و شهرهای دیگر آمدند؛ آوارگانی که هیچ سرپناهی نداشتند و فقط فرصت کرده بودند جانشان را بردارند و از مهلکه بگریزند. سید حسن که از وضع بد زندگی آوارگان ستمدیده رنج می برد، نزد دوستان بازاری اش رفت و دست کمک به سوی آنها دراز کرد.

بازاریان مثل همیشه به او اطمینان کردند و پولی برای کمک به آ وارگان جمع شد. با این پول برای آوارگان سرپناهی ساخته شد تا زندگی جدیدی را در این شهر بنا کنند.

٭٭٭

ص:21

انقلاب پیروز شده بود و همه امید داشتند اوضاع آرام شود و بهشتی را که مسئولان مژده داده بودند، به چشم ببینند، ولی اصفهان روی این آرامش را ندید. دسته ها، گروه ها و نهادهای گوناگون این شهر با هم درگیر بودند. اسلحه ها رد و بدل می شد و هر چند روز یک بار، کسی ترور می شد و شهر به هم می ریخت. سید حسن می کوشید اوضاع را آرام کند، ولی وی و اطرافیانش سلاحی نداشتند تا مقابل اغتشاشگران بایستند. سید حسن می دانست گروهی در اصفهان با افکار و اهداف امام همسو نیستند و به ظاهر خود را انقلابی نامیده اند و به نام انقلاب خلاف می کنند و میان مردم تفرقه می اندازند. ازاین رو، با وجود شرایط موجود و با توجه به این اختلاف ها، مسئولیت هایی را که به وی پیشنهاد شد، نپذیرفت. روزی گروهی با کمیته انقلاب درگیر شدند و رئیس کمیته را به شهادت رساندند. سپس افراد کمیته را خلع سلاح کردند و سلاح ها را با خود بردند. شهر به خطر افتاده بود و مردم امنیت جانی نداشتند. در این شرایط، سید حسن با دوستان و دیگر علما، در اعتراض به این امر مساجد را به مدت چهل روز تعطیل کردند.

پس از مدتی سید حسن به دیدن امام رفت و مدارکی را با خود برد و امام را در جریان امور و افکار و عقاید منافقان قرار داد.

امام حرف های سید حسن را شنید و او را راهنمایی کرد. آن گاه خیال سید حسن راحت شد که امام از وقایع و اوضاع ایران به ویژه اصفهان آگاه است.

٭٭٭

ص:22

ص:23

حدیث باشد! باید وابستگی خود را به حضرت بقیةالله نشان دهید. این بهترین سرمایه دنیا و آخرت شماست».(1)

ص:24

ص:25

عکس

عکس

ص:26

عکس

ص:27

عکس

ص:28

بانک اطلاعات اندیشمندان مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما در رابطه با آیت الله سید حسن فقیه امامی علاوه بر چاپ نوشته حاضر، تعداد 324 دقیقه راش و همین طور تعدادی عکس و اطلاعات مکتوب در آرشیو خود دارد. علاقه مندان می توانند برای دریافت اطلاعات با شماره تلفن 2933830_0251 تماس حاصل نمایند.

آدرس سایت و پست الکترونیکی:

www.irc.ir – Email: Farzanegan@irc.ir